سرمای پاییزی در تهران متاسفانه با مرگ سه نفر از همشهریها بر اثر استنشاق گاز شروع شد. آمارهای پزشکی قانونی و سازمان آتش نشانی تهران متاسفانه نشان میدهد که هر ساله، بر شمار قربانیان ناشی از استنشاق گاز یا به اصطلاح عموم، گاز گرفتگی افزوده شده است.
برای این امر دلایل چندی ذکر شده است که عمدهترین آنها به ضعف آموزشی مردم در نحوه استفاده از وسایل گاز سوز باز میگردد و در رتبهی دوم، وسایل گاز سوز پرتعدادی در بازار مقصر است که استاندارد نیست و به فراوانی هم تولید و توزیع میشود.
دربارهی راههای مقابله با گازگرفتگی مجموعهای از سوالات در اذهان وجود دارد. در این مقاله سوالات جمع آوری شده و به نزد کارشناسان امر در سازمان آتش نشانی تهران برده شده است. جواب آنها را که سالهای بسیاری تجربه مقابله با حوادث مختلف و از جمله گاز گرفتگی را دارند، در ادامه میخوانید.
دریچهی کولر در زمستان بسته باشد یا باز؟
در فصل سرما توصیه می شود دریچه کولر بسته شود، زیرا کانال کولر به علت داشتن ارتفاع و قطر بیشتر نسبت به دودکش ساختمان، عمل دودکشی قویتری انجام میدهد و می تواند به عنوان دودکش عمل کند و جریان خروج دود از دودکش به صورت معکوس انجام شود.
این عمل به ویژه هنگامی که منافذ ورود هوا به داخل فضای بنا مسدود باشد بهتر و راحتتر صورت می گیرد و میتواند در حالت جریان معکوس یعنی عمل ورود هوا از دودکش و خروج حرارت و محصولات احتراق از کانال کولر صورت گیرد.
علائم مسمومیت با گاز CO چیست؟
علائم مسمومیت با منواکسید کربن میتواند طیف وسیعی از علائم را شامل شود که در بیماریهای مختلف دیده میشود. متاسفانه بسیاری از این علائم شبیه به علائم سرماخوردگی است و اکثر افراد فکر میکنند به دلیل سردی هوا دچار سرماخوردگی شدهاند و تمایل به استراحت و خوابیدن پیدا میکنند. ابتلای تمام افراد خانواده به علایمی شبیه به آنفلوآنزا، بروز مسمومیت در افراد را نشان میدهد.
- سردرد
- ضعف جسمانی
- سرگیجه و بی قراری
- تهوع و استفراغ
- خمیازه کشیدن بیش از حد
- کاهش دید
حالت خواب آلودگی شدید، کسلی، خستگی و کاهش قدرت عضلانی از جمله علایم اولیه مسمومیت در افراد به شمار میرود. چنانچه افراد در این مرحله متوجه چنین علایمی شدند، با خارج شدن از فضای آلوده میتوانند از پیشرفت مسمومیت پیشگیری کنند.
آیا استفاده از شومینه به عنوان یک وسیله گرمایشی مناسب است؟
به علت آنکه عمل احتراق در شومینه در محیط باز صورت می گیرد (در درون محفظه نیست) انتشار محصولات احتراق (شامل CO و CO2) در مقایسه با سایر وسایل گاز سوز با محفظه، بسیار بیشتر است.
به علت داشتن دمپر دریچه مسدود کننده (دودکش) و تنظیم دستی آن، احتمال وقوع خطا و اشتباه زیاد و خطر آفرین است.
به علت اتلاف انرژی حرارتی بسیار زیاد در مقایسه با دیگر وسایل حرارتی گاز سوز توصیه نمیشود.
به علت آنکه عمل احتراق در شومینه در محیط باز صورت میگیرد احتمال بازیگوشی کودکان و بروز آتش سوزی بسیار زیاد است.
توصیه میشود از شومینه صرفاً به عنوان تنها وسیله گرمایشی در محیط استفاده نشود زیرا جنبه تزئینی و لوکس آن بر جنبه گرمایشی آن غالب است.
نکته: استفاده از شومینه به مدت کوتاه مدت آن هم در زمان هوشیاری و بیداری اشکال ندارد.
توصیه میشود در مکانهایی که از وسایل گازسوز استفاده میشود جهت بالابردن ضریب ایمنی محل، از سنسور حساس به گاز CO استفاده شود.
چه مقدار از گاز منواکسید کربن در محیط میتواند برای انسان خطرناک باشد؟
میزان مونواکسیدکربن بر حسب PPM اثر مونواکسید کربن بر انسان بر حسب زمان PPM 9 بیشترین میزان مجاز در محیط زندگی PPM 50 در حدود 8 ساعت بیشترین تهدید را برای انسان خواهد داشت.
PPM 400 بین 1 تا 2 ساعت باعث سردرد از ناحیه پیشانی می شود و قرار گرفتن در آن محیط بیش تر از 3 ساعت جان انسان را تهدید خواهد کرد.
PPM 800 این میزان باعث تهوع و تشنج می شود و در حدود 2 ساعت می تواند منجر به مرگ شود.
PPM 1600 در مدت 20 دقیقه انسان را دچار حالت تهوع می کند و در مدت 1 ساعت جان انسان را خواهد گرفت.
PPM 12800 بین 1 تا 3 دقیقه به مرگ منجر میشود.
سیستم ODS در بخاریهای بدون دودکش چکونه کار میکند؟
پیلوت « ODS» در هوای معمولی با درصد اکسیژن 20.9% عملکرد مناسب و معمولی دارد. در موارد غیر از این هنگامی که سطح اکسیژن محیط شروع به کاهش می کند و تقریباً به 18.5-18% میرسد شعله پیلوت « ODS» از ترموکوپل جدا میشود و شروع به پریدن میکند که باعث سرد شدن ترموکوپل و بسته شدن راه گاز در شیر شده و به عبارت دیگر وسیله با عملکرد ایمن خاموش میشود. از آزمونهای مهم و سختگیرانه طبق بند 248 استاندارد ملی آزمون خارج کردن اکسی پیلوت از مدار است. انجام این آزمون به این علت است که اگر بنا به علتی اکسی پیلوت دستکاری شود و عمل نکند بخاری برای مصرف کننده خطرناک نباشد.
شرایط این تست به این صورت است که باید با روشی «ODS» از مدار خارج شود و در این صورت اگر اکسیژن محیط به 15.5% حجمی کاهش یافت مقدار مونواکسید کربن تولید شده نباید از 250 PPM تجاوز کند.
آیا استفاده از لوله های آکاردئونی برای دودکش مجاز است؟
خیر
زیرا بدنه (دیواره) این نوع دودکش ها استحکام کافی را ندارند و با گذشت زمان بر اثر حرارت و رطوبت احتمال سوراخ شدن وجود دارد.
به علت نبود قطعاتی که در هم قرار گیرد، در این نوع دودکشها، احتمال آببندی شدن در محل اتصال را بطور کامل ندارد و احتمال بازگشت محصولات احتراق به محیط زیاد است.
بدلیل نوع ساختار، این نوع دودکش با گذشت زمان شکل اولیه خود را از دست میدهد و به حالت آویزان در میآید. همچنین احتمال ایجاد پیچ و خمهای نامناسب در طول دودکش وجود دارد (U شکل) ضمنا وزن خود لوله آکاردئونی می تواند در دراز مدت باعث خارج شدن آن از محل اتصال به دهانه دودکش های دیواری ومنجر به بازگشت محصولات احتراق به محیط شود.
افت فشار در این لولهها زیاد است و تاثیر منفی در مکش سیال (دود) دارد.
آیا میتوان از دودکش شومینه به جای دودکش بخاری استفاده کرد؟
این عمل توصیه نمیشود اما درصورت ضرورت با رعایت شرایط ذیل امکان پذیر است:
در صورتی که دودکش شومینه تا پشت بام هدایت شده باشد یعنی دودکش به صورت اصولی طراحی و اجرا شده باشد و محل ورود دودکش بخاری به شومینه کاملا آببندی شود و رعایت حداقل اتصال و زانویی و شیب رو به بالا، الزامی است.
الزاما، شومینه جمع آوری شود و مورد استفاده قرار نگیرد.
بهتر است برای نصب سنسور اعلام کننده گاز CO در محیط اقدام شود.
علت اصلی سرد شدن دودکش های وسایل گازسوز چیست؟ و راهکارهای اصلاح دائم یا موقت آن کدام است؟
علل اصلی سرد شدن دودکشها می تواند به شرح ذیل باشد:
عمدتا سردی دودکشها در آن دسته از مواردی اتفاق میافتد که دودکش بطور اصولی و استاندارد طراحی و نصب نشده باشد و دودکش عملا امکان تهویه محصولات احتراق را به طور مطلوب نداشته باشد. (دودکشهایی که از دیوارهای جانبی و پنجره ساختمان و به صورت غیر اصولی خارج شدهاند و ارتفاع آنها کمتر از بام ساختمان است)
در اثر احتراق وسیله گازسوز اکسیژن محیط مصرف میشود در صورتی که منافذ و مجرای ورودی هوا برای سوختن وسیله گازسوز ناکافی باشد، عملا شاهد کمبود اکسیژن در محیط خواهیم بود و فضای اطاق دچار یک نوع فشار منفی در مقایسه با هوای بیرون می شود، در این حالت جریان هوا از طریق دودکش از بیرون به داخل اطاق برقرار و دودکش سرد میشود که معنای آن این است که در این حالت محصولات احتراق شامل (CO و CO2) بطور کامل از محیط خارج نمیشوند و بخشی از آن در محیط پخش شده و احتمال خطر برای شهروندان وجود دارد.
راهکار پیشنهادی در این موارد توصیه به شهروندان برای باز گذاشتن بخشی از درب یا پنجره که در مسیر جریان هوا است و بتواند اکسیژن کافی به محیط برساند. (به عبارتی تعبیهی دریچه ثابت ورود هوا راهکار مناسب)
در صورتی که پس از گذشت چند دقیقه بازهم دودکش به دلایل مختلف گرم نشود، توصیه میشود وسیلهی گازسوز خاموش شود و متخصصان آن را کاملا بررسی کنند تا آن موقع می توان برای گرم کردن محیط از بخاری برقی استفاده کرد. (راهکار موقت)
راهکار دائمی آن است که دودکشها به صورت اصولی و استاندارد تا پشت بام منزل اجرا و اکسیژن کافی برای سوخت وسیله گازسوز در محیط تامین شود.
این احتمال نیز وجود دارد که به علت سردی بیش از حد، سرما از طریق دودکشهایی فلزی که غیر اصولی اجرا شدهاند به بدنه آن منتقل شود و از طریق هدایت بخشهایی از دودکشهای داخل محیط اطاق را نیز سرد کند که به علت سردی دودکش، گازهای داغ بهمراه محصولات احتراق در اثر برودت دیواره دودکش سرد و عملا سنگین شده و بصورت مطلوب و اصولی از دودکش خارج نمیشود و درصدی از محصولات احتراق در محیط منزل پخش میشود، در این حالت نیز میتوان به شهروندان توصیه کرد با استفاده از عایقهای مناسب دودکشهای فلزی خود را پوشش دهند.
از دیگر عواملی که میتواند منجر به سرد شدن دودکشها شود ایجاد جریانهای هوای تند (باد) است که بطور مستقیم و غیر مستقیم بر دودکشها وارد و عملا بر جریان خروج حرارت و محصولات احتراق از دودکشها غالب میشود و آن را به داخل محیط بر میگرداند.
راهکار پیشنهادی عبارت است از اجرای صحیح و اصولی دودکشها تا پشت بام و نصب کلاهک H بر روی آن و رعایت فاصله دودکش از دیوارهای جانبی و ارتفاع دودکش حداقل 6 متر بالاتر از سطح پشت بام.
در بالای پشت بام آیا صرفاً باید کلاهک H نصب شود یا استفاده از کلاهک تکی نیز مجاز است؟
بطور کلی کلاهک H از کلاهک تکی برتر است ولی، برای وسایل گازسوز با نرخ حرارتی بالا مثل
موتور رخانه استفاده از کلاهک H الزامی و ضروری است.
فاصلهی دودکش تا دهانه بخاری چه مقدار باشد؟
با رعایت تهویه مناسب برای وسیله گازسوز و نبود امکان سرایت حرارت به مواد قابل اشتعال جانبی و بروز آتش سوزی، این فاصله بایستی به حداقل ممکن خود برسد.
همهی دستگاههای گازسوز که در کف نصب میشوند (بخاری، آب گرم کن، پکیچ و ...) 45cm از اطراف 75cm از بالا
اجاق گاز خانگی 75cm از بالا
بخاری دیواری 100cm از اطراف 100cm از بالا
اگر کسی دچار گاز گرفتگی شد چه اقداماتی باید انجام داد؟
- فرد مسموم را از محیط آلوده به هوای آزاد منتقل کنید.
- یقه پیراهن و کمربند و لباس های تنگ افراد مسموم را باز کنید.
- درصورت امکان عملیات اکسیژن دهی به فرد مسموم را با نهایت دقت شروع کنید.
- باز نگه داشتن راه های تنفسی و تماس با اورژانس در مراحل بعدی درمانی باید مورد توجه قرار گیرد.
به یاد داشته باشید که خارج کردن افراد آسیب دیده از محیط آلوده و قرار دادن آنها در محیط باز از مهمترین اقدامات پیشگیرانه محسوب میشود.
آیا مجاز به نصب پکیچ و آب گرم کن گازی با هر مساحت و هر جایی از منزل هستیم؟
آنچه مسلم است نصب وسایل گازسوز با ظرفیت حرارتی بالا (مثل پکیچ و آبگرم کن دیواری) از محدودیتهایی (بر اساس حجم و مساحت محل نصب آن) برخوردار است، و الزاما باید به تامین هوای مورد نیاز آن توجه شود. لذا تاکید می شود در نصب این گونه وسایل گازسوز به استانداردهای مربوط و دستورالعمل نصب شرکت تولید کننده توجه کافی شود و بطور کلی در فضاهای کم تر از 60 متر مربع نصب آبگرمکن و پکیچ خطرآفرین است و نصب آن باید با رعایت ضوابط و پیش بینی تهویه مناسب صورت پذیرد.
آیا میتوان از درز انقطاع برای خروج لولههای دودکش بخاری استفاده کرد؟
خیر، زیرا امکان نصب صحیح و اصولی دودکش در چنین فضایی میسر نیست و درنتیجه احتمال نفوذ گازهای سمی به درون واحدهای مسکونی (از بین آجرها و مصالح ساختمانی) وجود دارد.
طول استاندارد شیلنگ وسایل گازسوز چه اندازه است؟
برای اتصال اجاق گاز و دستگاههایی که استفاده از شیلنگ برای آنها مجاز است به سیستم لوله کشی باید از شیلنگهای لاستیکی تقویت شده که مخصوص گاز ساخته شده است دارای استاندارد استفاده شود، طول شیلنگ گاز نباید حداکثر از 120cm بیشتر باشد، استفاده از شیلنگهای بلند برای رساندن گاز به نقاط مختلف منزل بسیار خطرناک است و باید از این کار خودداری کرد.
برای محکم کردن شیلنگهای گاز باید از بستهای فلزی مناسب استفاده شود.
شیلنگهای لاستیکی را هر چند وقت یکبار باید بازرسی کرد وتا در صورت مشاهده عیب و نقص و فرسودگی بلافاصله تعویض شود.
آیا استفاده از دودکش مشترک برای مصرف کننده های گازسوز در یک طبقه یا در چند طبقه مجاز است؟
استفاده از دو یا چند دستگاه با سوخت مایع و یا گاز با رعایت الزامات تعیین شده در مبحث 17 مقررات ملی ساختمان از یک دودکش مجاز است اما لیکن این کار را صرفا باید افراد متخصص در زمان ساخت و سازها طراحی و اجرا کنند و نباید افراد عادی آن را انجام دهند. دریافت تاییدیه از سازمان نظام مهندسی و یا آتش نشانی در این مورد ضروری و اجباری است.
نکات ایمنی دودکشها را بیان کنید
از نصب آبگرمکن گازی در اتاقی که به طور معمول در آن هوا جریان ندارد خودداری شود، زیرا باعث کمبود اکسیژن میشود و میتواند خفگی ایجاد کند. بازشوی نزدیک آبگرمکن گازی را کمی باز بگذارید تا در موقع کارکرد آن، هوا به خوبی به آن برسد به ویژه هنگام حمام کردن.
نصب هرگونه وسیله گازسوز در حمام مغایر اصولی ایمنی و ممنوع است.
مسدود شدن دودکش سبب سوخت ناقص وسایل گازسوز و ایجاد گازهای خطرناک و مسموم کننده می شود که این امر باعث خفگی در اثر گازگرفتگی خواهد شد. لذا قبل از نصب بخاری یا آبگرمکن باید مسیر دودکش بررسی شود و از باز بودن آن اطمینان حاصل شود.
باید همواره محل اتصال دودکش به وسایل گازسوز بازرسی و از محکم بودن آن اطمینان حاصل شود.
در صورتی که بعد از فصل سرما، بخاری جمع آوری می شود، حتما انتهای شیر با درپوش مسدود و هنگام وصل مجدد از افراد با صلاحیت کمک خواسته شود.
هر چند وقت یک بار کلاهک دودکشهای وسایل گازسوز بازرسی و چنانچه کلاهک آن افتاده باشد، در محل خود نصب شود.
کلاهک علاوه بر اینکه از نفوذ باران و برف و افتادن سایر اشیاء و ورود پرندگان بداخل دودکش جلوگیری میکند، در منظم سوختن وسیله گازسوز نیز موثر است.
انتهای دودکشهای توی کار، باید حداقل یک متر از سطح پشت بام بالاتر باشد.
لازم است که هوای کافی برای سوختن گاز به بخاری گاز سوز برسد. وجود روزنههای زیر درها برای این منظور مفید خواهد بود.
در صورتی که سوختن بخاری ناقص باشد و یا با شعله آبی نسوزد، باید آن را جدی گرفت، زیرا ممکن است این نقص ناشی از نرسیدن هوای کافی به بخاری باشد.
توصیه میشود، به منظور افزایش ضریب ایمنی در محل نصب وسایل گازسوز از سنسورهای هشدار دهنده گاز CO استفاده شود.
آیا خروج لوله های دودکش از پنجره یا دیواره های جانبی شیوه درستی است؟
بطور کلی استفاده از دودکشهایی که از پنجرهها و دیوارههای جانبی ساختمانها خارج میشود غیر اصولی و غیر استاندارد است و کارایی لازم را در تهویه محصولات احتراق ندارد و عموما باید در استفاده از آنها اجتناب شود ولی در صورت لزوم و بطور موقت با رعایت شرایط ذیل امکان پذیر است.
ایجاد روزنه ثابت (برای تهویه مناسب هوا) مثل ایجاد گریل (دریچه) در زیر دربها
با توجه به افزایش طول افقی لولههای دودکش برای هر یک متر، باید حدود سه متر لوله دودکش بصورت عمودی در نظر گرفته شود.
لوله های دودکش بطور مناسب عایق بندی شود. (به ویژه لولههایی که در بیرون و در معرض هوای سرد قرار دارد و یا در در ازای بیش از 3 متر عایق بندی ضروری است.)
نکته
با رعایت چنین شرایطی در صورت روشن بودن وسیله گازسوز دودکش باید داغ باشد تا از خروج محصولات احتراق اطمینان حاصل شود. در صورت داغ نشدن دودکش باید بخاری جمع آوری و تا نصب دودکش استاندارد از وسایل گرمایشی دیگر (مثل بخاری برقی) استفاده شود.
نصب سنسور حساس به منواکسید کرین در چنین محلهایی ضروری است تا ضریب ایمنی محل افزایش یابد.
ضوابط و استانداردهای نصب صحیح دودکش وسیله گازسوز را تعریف کنید
انتهای کلیهی دودکشها باید حداقل 60cm از سطح بام فاصله داشته و دارای کلاهک مخصوص (به شکل H) باشد.
دودکش و اتصالات در داخل و خارج دیوار باید از جنس مقاوم و بدون هیچگونه منفذ یا نشتی در سرتاسر آن باشد. (به کارگیری لولههای آکاردئونی آلومینیومی مجاز نیست.)
شیب لولههای افقی در داخل واحدها باید مثبت (رو به بالا) و ارتفاع قسمتهای عمودی لوله حداقل سه برابر طول افقی آن باشد.
قطر لوله دودکش باید مساوی یا بزرگتر از قطر لولهی خروجی دستگاه حرارتی باشد.
اگر فضای خود را با رادیاتور (سیستم حرارتی مرکزی) گرم میکنید درزبندی و بستن منفافذ به منظور جلوگیری از اتلاف حرارتی مانعی ندارد.
هر وسیله درون سوز مانند بخاری، آب گرم کن و غیره دارای دودکش مناسب و لوله رابط مجزا و مستقل باشد.
قسمت عمودی دودکش باید روی پایه های مناسب قرار گیرد تا وزن آن به پایه منتقل شود، در ضمن طول عمودی دودکش با بستهای مناسب به دیوار محکم شود.
عبور دودکش از فضای داخلی و سقف کاذب حمام مجاز نیست.
هنگام استفاده از بخاریهای دیواری در اماکن عمومی باید دهانه دودکشها حداقل در ارتفاع 120cm تعبیه شود.
دودکش مشترک حداکثر برای 5 طبقه استفاده شود. (این امر در صورت لزوم حتما باید توسط افراد متخصص و مطابق ضوابط استاندارد انجام دهند و انجام آن توسط افراد غیر متخصص مجاز نیست.)
داکت دودکشها باید از بالا به هوای آزاد ارتباط داشته باشد.
محل اتصالات دودکش باید کامل دودبند شود.
به منظور نصب دودکشها، استفاده از قطعات لولههای فلزی و سیمانی پیش ساخته سر صاف (لب به لب) ممنوع است باید از نوع فنجانی استفاده شود.
در نصب دودکش از اجرای پیچ و خمهای زیاد و استفاده از زانویی زیاد پرهیز شود.
آیا استفاده از بخاریهای بدون دودکش کار درستی است
آنچه مسلم است استفاده از بخاریهای بدون نیاز به دودکش بر اساس رعایت محدودیتهای محل نصب آن که در استانداردها به آن اشاره و تعریف شده، بلامانع است و بر اساس این استاندارد دامنه کاربرد این دستگاه محدود به اماکن پر رفت آمد است که اکسیژن کافی برای محیط را تامین میکند.
نکته: استفاده از این دستگاه بر اساس استاندارد ایران در اتاق خواب، حمام و محیطهای بسته و کوچک ممنوع است.
آیا پوشاندن بدنه لوله بخاری با فویل (یا عایقی مشابه) مجاز است؟
استفاده از عایقهای غیر قابل اشتعال اشکالی ندارد.
آیا قراردادن سر دودکش در داخل ظرف آب عمل درستی است؟
خیر، در این حالت به هیچ عنوان محصولات حاصل از احتراق نه جذب آب شده و نه در آن حل می شود و با این عمل محصولات احتراق شامل CO و CO2 یا از طریق بخاری و یا از طریق دودکش در محیط پخش میشود که این عمل بسیار خطرناک است.
آیا استفاده از بخاری در حمام و اتاق خواب مجاز است؟
استفاده از هرگونه بخاری با سوخت فسیلی اعم از دودکش دار و بدون نیازبه دودکش در حمام غیر مجاز است.
استفاده از بخاریهای بدون نیاز به دودکش در اتاق خواب بر اساس استاندارد ملی ایران به شماره ISIRI72681 مجاز نیست.
توصیه میشود از نصب بخاریهای زمینی دودکش دار در اتاقهای با مساحت کمتر از 12 متر مربع پرهیز شود و در صورت نصب، هوای مورد نیاز بخاری از زیر درب اطاق تامین و تهویه شود.
استفاده از بخاریهای دیواری دودکشدار و شومینه در اتاق غیر مجاز است.
توصیه میشود در همه مکانهایی که وسایل گازسوز استفاده میشود، برای افزایش ضریب ایمنی محل، از سنسورهای حساس به گاز CO استفاده شود.
آیا مسیر عبوری دودکش تا دهانه بخاری می تواند افقی باشد؟
حتی المقدور بایستی از نصب دودکش بصورت افقی اجتناب شود و در صورت ضرورت به ازاء هر متر لوله افقی 3 متر عمودی در نظر گرفته شود.
قابل ذکر است شیب لولههای افقی دودکش بایستی به سمت بالا و مثبت باشد و از نصب لوله دودکش با شیب منفی اکیدا خودداری شود.
لوله رابط دودکش باید تا حد امکان کوتاه و مستقیم باشد و از ایجاد زانوهای کوتاه و خمهای تند که ممکن است موجب اختلال در جریان دود شود باید پرهیز گردد.